Họ nhà mèo là những kẻ săn mồi phục kích, chúng rất giỏi trong việc lặng lẽ tiếp cận con mồi và sau đó dùng sức mạnh của mình để khuất phục con mồi. Trong những cuộc đi săn, họ nhà mèo tập trung vào khả năng ngụy trang và sức mạnh của cá thể, do đó thân hình to lớn hơn sẽ có lợi thế hơn trong việc trấn áp con mồi.
Trong khi đó họ nhà chó là những loài săn mồi theo dạng truy đuổi, chúng không thể dùng một đòn để kết liễu con mồi nhưng họ nhà mèo, thay vào đó chúng thường cắn rất nhiều vào hông, chân của con mồi với mục đích làm cho con mồi mất máu, sốc và chết vì kiệt sức. Vì vậy đối với những loài trong họ nhà chó, tốc độ, sức bền và khả năng hợp tác nhóm mới là điều quan trọng. Quá khỏe sẽ ảnh hưởng đến khả năng săn mồi đường dài của chúng.
Vì vậy, như chúng ta đã thấy, những loài mèo lớn như sư tử, hổ và báo có thể nhanh chóng khuất phục những con mồi lớn. Chó rừng lớn, chó sói, và chó hoang Châu Phi, mặc dù có kích thước nhỏ hơn nhiều, nhưng cũng có thể giết chết những con mồi lớn nhờ sức mạnh tập thể và lợi thế chạy đường dài. Cấu trúc cơ thể của chúng ngày nay rất thích nghi với lối sống tương ứng, và chúng là giải pháp tối ưu được lựa chọn trong quá trình tiến hóa.
Nhưng ai quy định rằng mèo chỉ được phục kích và răng nanh chỉ có thể đuổi theo? Trong lịch sử tiến hóa lâu đời của răng nanh, chưa từng có loài săn mồi phục kích khổng lồ như mèo lớn sao?
Tuy nhiên trong lịch sử, họ chó có ba phân họ, phân họ Borophagus, phân họ Hesperocyon và phân họ True Canine. Ba phân họ này liên tục cạnh tranh nhau để trở thành những kẻ đứng đầu chuỗi thức ăn tuy nhiên cuối cùng, không phân họ nào trong số này thành công trong công việc tiến hóa thành những kẻ săn mồi siêu lớn như những loài trong họ nhà mèo.
Họ chó xuất hiện lần đầu tiên với phân họ Hesperocyon, các thành viên ban đầu của phân họ này sinh sống ở miền Tây Hoa Kỳ từ 40 triệu năm trước, vào cuối thế Eocen. Chúng rất nhỏ, chỉ từ 1 -2 kg và thức ăn chủ yếu của những loài này là các loài gặm nhấm có kích thước như thỏ và chuột. Nhưng xét từ sự phân bố của các hóa thạch, chúng ta có thể biết được rằng chúng đã sống thành từng nhóm, bầy đàn ngay từ giai đoạn này.
Có thể thấy họ nhà chó đã sinh sống theo từng nhóm ngay từ khoảng thời gian đầu tiến hóa và xuất hiện, nên chúng luôn dựa vào sức mạnh của bầy đàn mà hạn chế sự phát triển của từng có nhân.
Kể từ đó, chúng đi theo con đường tiến hóa này và phát triển ngày càng lớn mạnh và cuối cùng là cách đây 21 triệu năm, loài chó Áo nặng khoảng 20 kg đã được tiến hóa. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử tiến hóa của loài chó xuất hiện loài to lớn như vậy và chúng cũng dần phân hóa thành giống chó sói và chó rừng.
Khi so sánh với cùng một mốc thời gian thì lúc này, tổ tiên chung của loài mèo vẫn đang lẩn trốn trong những khu rừng rậm ở Châu Âu. Xét về sự phát triển lúc bấy giờ thì họ nhà chó đã đi trước họ nhà mèo một bước.
Phân họ chó đầu tiên này lẽ ra phải tiếp tục phát triển, ngày càng lớn mạnh hơn, tuy nhiên, chúng đột ngột biến mất cách đây 15 triệu năm và quá trình hình thành theo quy mô lớn đầu tiên cũng đột ngột kết thúc. Chuyện gì đang xảy ra ở đây? Điều này liên quan trực tiếp đến phân họ thứ hai mà chúng ta sẽ nói đến tiếp theo.
Phân họ thứ hai của họ chó là Borophagus. Có thể nói đây là phân họ tiến hóa thành công nhất trong lịch sử hình thành của họ chó. Chúng có kích thước lớn nhất và độ đa dạng cao nhất. Tuy nhiên, chính trong thời kỳ này, họ nhà chó đã bị họ nhà mèo vượt mặt.
Phân họ thứ hai này xuất hiện lần đầu tiên vào đầu Oligocen cách đây 32 triệu năm. Do họ thứ nhất đã tạo dựng được lợi thế vào thời điểm đó, nên để tránh cạnh tranh trực tiếp với những người anh em trước đó, các thành viên ban đầu của họ thứ hai đều là những động vật ăn tạp có kích thước nhỏ khoảng vài kg, thậm chí dưới một kg rất giống với loài gấu mèo ngày nay.
Sau đó, họ thứ hai phát triển theo hướng lớn hơn và ăn thịt nhiều hơn, chúng bắt đầu thách thức sự thống trị của họ thứ nhất. Trong cuộc “chạy đua vũ trang” ngày càng gia tăng này, phân họ đầu tiên đã trở thành những kẻ thua cuộc. Trong kỷ nguyên Miocen cách đây 16 triệu năm, họ thứ hai tiến hóa thành những loài nặng 20-40 kg, và thay thế hoàn toàn phân họ đầu tiên.
Với sự tuyệt chủng của phân họ đầu tiên, phân họ thứ hai bước vào thời kỳ hoàng kim của nó. Vào thời điểm đó, có 30 loài chó sinh sống trên vùng đất Bắc Mỹ, so với Bắc Mỹ ngày nay chỉ có 9 loài chó.
Bắt đầu từ 17 triệu năm trước, họ nhà mèo bắt đầu xâm chiếm lãnh địa của loài chó – Bắc Mỹ. Đồng thời, thay đổi khí hậu đã khiến nhiệt độ giảm mạnh và rừng dần bị biến thành đồng cỏ. Trong sự thay đổi của môi trường, họ nhà chó và họ nhà mèo cũng bắt đầu những cuộc cạnh tranh gay gắt, và sự cạnh tranh này đã dẫn đến sự suy tàn và tuyệt chủng của phân họ thứ hai của họ chó.
Trong môi trường mở, việc tiếp cận con mồi càng khó khăn hơn, và lúc này môi trường trở nên lợi thế hơn đối với những loài săn mồi phục kích. Mèo là những kẻ phục kích chuyên nghiệp, chúng có thân hình chắc khỏe hơn, cổ lớn và khỏe hơn theo đó là móng vuốt cũng sắc bén hơn họ nhà chó. Chúng có thể âm thầm tiếp cận con mồi, nhắm vào các điểm trọng yếu của con mồi và kết liễu chúng trong thời gian ngắn.
Dưới sự chèn ép của họ mèo, phân họ thứ hai của họ chó bắt đầu phát triển theo hướng ăn xương, xác thối, vì ở Bắc Mỹ không có linh cẩu, và ngách của động vật ăn xương phần lớn là trống. Chiến lược tiến hóa này đã giành được vinh quang cuối cùng cho phân họ thứ hai, và chúng đã tiến hóa thành những loài chó lớn nhất trong lịch sử – Epicyon. Trong số đó, kích thước cơ thể của chi Epicyon haydeni có thể vượt quá 100 kg. Tuy nhiên, đối thủ của chúng lúc này là những loài hổ răng kiếm nặng hơn 300 kg.
Tuy nhiên sau sự tuyệt chủng của Epicyon, những thành viên cuối cùng của phân họ thứ hai đã tiến hóa theo hướng nhỏ hơn và thuần ăn xác thối, chúng nặng khoảng 20-40 kg và chế độ ăn uống giống hệ với loài linh cẩu ngày nay. Tuy nhiên chó đến 2 triệu năm trước, chúng cũng bị tuyệt chủng bởi sự cạnh tranh của họ nhà mèo.
Ngay khi phân họ thứ hai và họ mèo đang chiến đấu sinh tử với nhau, thì phân họ thứ ba của họ chó -True Canine cũng lặng lẽ xuất hiện. Phân họ thứ ba và họ thứ hai gần như xuất hiện cùng lúc, nhưng càng về sau chúng càng phát triển mạnh, còn phân họ thứ ba thì bị đàn áp không phát triển được, do đó chúng chỉ được duy trì với kích thước chỉ vài kg.
Đặc điểm của phân họ thứ ba này là cổ và tay chân thon hơn, ngón chân cái bị thoái hóa, 4 ngón còn lại thon gọn hơn. Vì những đặc điểm này, các nhà cổ sinh vật học đã đặt tên cho chúng là những con chó mảnh mai. Đúng vậy, các loài chó hoang hiện đại như chó sói, chó rừng và cáo cũng có những đặc điểm này và tất cả các loài chó hoang hiện có đều thuộc phân họ True Canine.
Cấu trúc cơ thể của phân họ này khiến chúng trở nên yếu hơn về sức mạnh, nhưng đồng thời cũng thích hợp hơn để chạy. Khi môi trường trở nên thông thoáng và con mồi tiến hóa ngày càng nhanh, những đặc điểm này trở thành lợi thế quan trọng. Trong cuộc chạy đua với con mồi, phân họ thứ hai với thân hình to lớn, vụng về đã thất bại, còn phân họ thứ ba này lại dễ dàng chiến thắng trong những cuộc đi săn.
Sự thất bại của phân họ thứ hai chỉ ra rằng thân hình to lớn sẽ dễ dẫn đến thất bại sinh tồn. Từ đó trở đi, trong thế giới của những kẻ săn mồi siêu lớn trên cạn, họ chó không còn khả năng cạnh tranh với họ mèo, và họ mèo trở thành những loài săn mồi to lớn nhất, những động vật ăn thịt trên đất liền trên 100 kg.
Phân họ True Canine đã đi theo một con đường tiến hóa hoàn toàn khác so với những phân họ trước đó, chúng không còn cố gắng cạnh tranh kích thước với họ mèo nữa, mà thay vào đó, chúng sử dụng lợi thế về thể hình của mình trong việc chạy đường dài, và cuối cùng đã thành công. Và có thể thấy được rằng sói và cáo đỏ là những loài ăn thịt phân bố rộng rãi nhất trên thế giới hiện nay.
Tuy nhiên, xét về kích thước cơ thể thì họ nhà chó luôn thua họ nhà mèo. Phân họ chó thứ ba đạt đến kích thước cực đại vào cuối kỷ Pleistocen – chó sói Dire có thể nặng tới 80 kg. Tuy nhiên, những con hổ răng kiếm cùng thời có thể nặng hơn 400 kg.
Tuy nhiên, cũng giống như những phân họ chó to lớn trước đó, những loài mèo lớn cuối cùng sẽ bị diệt vong. Vào cuối kỷ nguyên Pleistocen, 12.000 năm trước, môi trường một lần nữa thay đổi đáng kể, những loài mèo thống trị thế giới như hổ răng kiếm và sư tử không bờm dần tuyệt chủng. Trong số các loài trong phân họ thứ 3, mặc dù chó sói Dire đã tuyệt chủng nhưng loài sói xám hiện đại vẫn sống sót và thay thế họ mèo để trở thành loài ăn thịt mạnh nhất ở Bắc Mỹ. Mặc dù xét từ góc độ kích thước cơ thể, loài sói không mạnh bằng hổ và sư tử, nhưng có thể nói rằng trong sự cạnh tranh, tiến hóa, loài chó đã chiến thắng khi giành lại được Bắc Mỹ.
Và có lẽ trong 17 triệu năm đối đầu với nhau, sự thù địch giữa họ chó và họ mèo đã được khắc sâu vào trong gen của chúng. Ngày nay chúng ta có thể dễ dàng thấy được chó nhà và mèo nhà thường xuyên đánh nhau. Hổ và báo rất thích giết và ăn thịt chó. Chó rừng và chó hoang Châu Phi sẽ luôn bao vây những con báo hoa mai khi nhìn thấy chúng..
